| Foarbylden: |
|
(Fonetyske
tekens tusken [ ] set) |
| Koarte
lûden |
|
Lange lûden |
| a as yn mak
[a]; b.g. Gat 'gat', falsk
'falsk', kanne 'kenne' |
|
aa as yn aap
[a:]; b.g. Taal 'tal', maast
'meast' |
| ä as e
yn lek [e];
b.g. Fäk 'fek', fäl 'fûl', rädje
'rêde' |
|
ää sawat1
as ê yn bêd [e:]; b.g. sääd
'sêd', fääst 'fêst' |
| e as yn de
[b]; b.g. Häidene
'turfhok', et 'it', bekoand |
|
ee sawat1
as ea yn keapje [e:]; b.g. leet
'let', Steen 'stien' |
| i as yn ik
[I]; b.g. Wille 'wil', licht
'licht', bidje 'fersykje' |
|
ie as ii
yn fiif [i:]; b.g. Sies
'tsiis', liek 'rjocht'* |
| o as yn lokje
[]]; b.g. Stok
'stôk', konne 'kinne' |
|
oa sawat1 as
ô yn bôle []:]; b.g. Toal
'telle', Hoase 'hazze' |
| ö as yn Dútsk Hölle
[œ]; b.g. bölkje 'âlje' |
|
öä as ö, mar dan lang
[œ:]; b.g. Köäkene 'koken' |
| u as o yn bok
[S];
b.g. Stuk 'stik', Buk 'bok' |
|
oo sawat1 as
oa yn soan [o:]; b.g. Dook
'damp', groot 'grut', Hoose
'hoas' |
| ü as u yn suske
[Y]; b.g. düt 'dit', wül
'wol' |
|
öö sawat1
as eo yn sneon [ø:]; b.g. Grööte
'grutte', drööme 'dreame' |
| |
|
uu as û
yn hûs [u:]; b.g. fuul 'folle,
gâns', suur 'soer', Buuk
'bûk'* |
| |
|
üü sawat1
as ue yn nuet [y:]; b.g. Püüt
'ponge', wüül 'woe'* |
| |
|
*
Dizze lûden wurde soms lang, soms koarter
útsprutsen. |
| |
|
1 Mar dan sûnder
'draaike'. |
| Twalûden (Dy
hawwe altyd de klam op it begjin). |
| ai as yn laitsje [ai]; b.g.
nai 'nei', Sail 'seil', taie
'triuwe' |
| äi as ij yn nij [ei]; b.g. näi
'nij', Schäip 'skiep', Fäite
'fuotten' |
| au sawat1 as yn gau
[a:u] ; b.g. gau 'hurd', kauje
'kôgje' |
| äuw as in koarte e + û
[eu]; b.g. häuw
'houde', stäuwen 'stood' |
| eeuw sawat2 as eau
yn dreau [e:u]; b.g. scheeuw
'skean', leeuwe 'leauwe' |
| ieuw sawat3 as iuw
yn skriuwe [i:u]; b.g. Lieuw
'liif', ieuwen 'efkes' |
| oai as (Sealtersk) oa + i
[]:i]; b.g. Koai
'kaai', oain 'eigen', loaierje
'loaikje' |
| oi as (Sealtersk) o + i []i]; b.g. schoi
'húnsk', Moite 'muoite', bloie
'bloeie' |
| öi as ui yn struie
[œi]; b.g. fröier 'eartiids', öile
'wrotte' |
| ou as ouw yn touw
[]u]; z.B. goud
'goed', Douk 'doek' |
| |
| Bylûden |
| Meast útsprutsen en skreaun as yn it Frysk.
Inkelde bysûnderheden: |
| ch lykas yn it Frysk [x]; b.g. licht
'licht', wäch 'fuort', laachje
'laitsje' |
| f ynstee fan v oan it
wurdbegjin; b.g. Foar 'heit', ferkoopje
'ferkeapje', ful 'fol' |
| j nei in soad bylûden; b.g. djoop
'djip', Fjuur 'fjoer', gjucht
'rjocht; tige', Kjuus 'krús', ljoo
'leaf', Mjuks 'dong', Stjuur
'stjoer', tjuk 'tsjok' Dus net mei as
soms yn it Frysk in s dertusken. |
| ks ynstee fan x; b.g. Okse
'okse', niks 'neat' |
| kw ynstee fan qu; b.g. Kwoal
'kwaal', kwäd 'seit' |
| nk as yn sinke [tk]; b.g. Droank
'drank', linker 'linker', mar as n + k
[nk] yn ferlytsingswurden: Tuunke
'túntsje' |
| r is krekt as yn it Frysk gewoanlik
in tongepunt-r [r], b.g. rood
'read', fiere 'ride, fiere', deer
'dêr' |
| r wurdt foar bylûden gewoanlik
ôfswakke ta e [b];
b.g. yn Fuurke 'foarke', Boart
'burd' |
s oan it wurdbegjin skerp as yn
Frysk suster [s] ; b.g. seer
'sear', sitte 'sitte', Sunne
'sinne',
mar stimhawwend [z] tusken lûden en sa: b.g. weese
'wêze', bloasje 'blaze', mar mei [s] yn
paasje 'passe'. |
| sch as yn it Hollânsk [sx]; b.g. Schip
'skip', scheen 'skjin' |
| sl, sm, sn, sp, st, sw likernôch as
yn it Frysk; b.g. släipe 'sliepe', Smoacht
'honger', sniede 'snije' , Splinter
'splinter', switte 'switte' |
| ts yn b.g. Mutse 'mûtse', Wätseldai
'wurkdei' |
| |
| Frjemde wurden
hâlde de yn it Dútsk gebrûklike skriuwwize,
útsein foar dy parten dêr't de útspraak yn it
Sealtersk oars is; b.g. yn akroat
'akkuraat, krekt', kontrollierje
'kontrolearje', praktisk 'praktysk' |
| |
Twa tûkelteammen
De skriuwwize fan Fort hat twa
eigenskippen dy't net sa goed by de Dútske
stavering passe:
1. De lange lûden moatte yn
iepen wurdlid inkeld skreaun wurde, (krekt as yn
it Frysk), dus Bome, meartal by Boom
'beam'.
2. Om de skerpe begjin-s
better útkomme te litten moat de stimhawwende s
as z skreaun wurde, dus leze
'lêze'.
Yn 'e praktyk sjocht men gauris
dat dizze tûkelteammen opfongen wurde mei't men
skriuwt: Boome, leese ens. Oan 'e ein
fan in wurd bliuwe dan lykwols de inkelde o
en u behâlden: so, nu.
Dat wurdt ek yn dizze kursus tapast. |
|